Τομά Πικετί: Η Αριστερά έπεσε θύμα της επιτυχίας της

Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός, η Αριστερά πέτυχε πολλά: δημιούργησε κράτη πρόνοιας, αύξησε την ευημερία και τη σχετική ισότητα. Ωστόσο, όπως εξηγεί ο γάλλος οικονομολόγος, «έχει σταματήσει να σκέφτεται το μέλλον». Εχει γίνει σε ορισμένες περιπτώσεις μια δύναμη συντήρησης, αντί για μια πολιτική δύναμη ανανέωσης. Από το Protagon.gr:

Μια δεκαετία μετά τη δημοσίευση του μπεστ σέλερ «Το Κεφάλαιο στον 21ο Αιώνα», του γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετί, ο κόσμος που περιέγραφε σε αυτό έχει αλλάξει πολύ. Το 2014 τα κράτη της Δύσης αντιμετώπιζαν ως επί το πλείστον χαμηλό πληθωρισμό, ενώ οι αποδόσεις του δημόσιου χρέους ήταν, σε πραγματικούς όρους, μηδενικές ή αρνητικές. Οι κυβερνήσεις καθοδηγούνταν από κεντρώους και ο λαϊκισμός, με τη μορφή του Brexit και του Ντόναλντ Τραμπ δεν είχε ακόμη αναδυθεί.

Η κατάσταση σήμερα είναι πολύ διαφορετική, γράφουν οι Financial Times. Στη Γαλλία, την πατρίδα του Πικετί, το πολιτικό αδιέξοδο συνδυάζεται με ένα ταχέως αυξανόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα, με τα επιτόκια του δημόσιου χρέους να έχουν εκτοξευθεί από περίπου 1% το 2015 σε περίπου 3,5% σήμερα. Εν τω μεταξύ, ο ακροδεξιός Εθνικός Συναγερμός προηγείται άνετα στις δημοσκοπήσεις, ενώ το κεντρώο κόμμα του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν βρίσκεται στην τρίτη θέση.

Αυτό που δεν έχει αλλάξει είναι η εκστρατεία κατά των αυξανόμενων οικονομικών ανισοτήτων που διεξάγουν ο Πικετί και οι ακαδημαϊκοί συνεργάτες του. Ωστόσο, όπως εξηγεί στο βιβλίο του «Μια Σύντομη Ιστορία της Ισότητας» (2022), τα μακροπρόθεσμα στοιχεία δείχνουν ότι η ισότητα αυξάνεται. Η συγκέντρωση πλούτου σε κάποιες χώρες, η οποία αποτέλεσε το επίκεντρο του προηγούμενου έργου του, ήταν ένα στιγμιαίο σφάλμα και, όπως υποστηρίζει, αναπόφευκτα θα επανέλθει η μακροπρόθεσμη τάση.

Ο Πικετί επισημαίνει στους Financial Times ότι η κατάστασή μας σήμερα διαφέρει ριζικά από εκείνη πριν από περίπου μια δεκαετία, όταν ο ίδιος έγινε διεθνώς γνωστός. Παρά τις ριζικές αλλαγές, συνεχίζει, η καμπάνια του κατά των ανισοτήτων εισοδήματος και πλούτου παραμένει επίκαιρη και αναγκαία.

Ο Πικετί απορρίπτει τη χρήση του όρου «λαϊκισμός» ως γενική περιγραφή της πολιτικής κατάστασης. Επισημαίνει πως όταν χρησιμοποιείται με τον ίδιο τρόπο για τον Ντόναλντ Τραμπ (έναν υπερκαπιταλιστή και εθνικιστή) και για τον Μπέρνι Σάντερς (έναν δημοκρατικό σοσιαλιστή), ο όρος χάνει το νόημά του. Το αποτέλεσμα, λέει, είναι να αποκλείεται από τη δημοκρατική διαδικασία κάθε διαφορετική φωνή που δεν ανήκει στην «ευγενή», προνομιούχα μεσαία τάξη του φιλοεπιχειρηματικού κέντρου. Θεωρεί ότι αυτή η πρακτική είναι καταστροφική για τη δημοκρατία. «Δεν μπορεί να λειτουργήσει η δημοκρατία όταν απορρίπτεις όλους όσοι δεν είναι σαν εσένα και τους αποκαλείς λαϊκιστές» λέει.

Τρεις οι κυρίαρχες ιδεολογίες

Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχουν τρεις κυρίαρχες ιδεολογικές οικογένειες μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση: ο εθνικισμός, ο φιλελευθερισμός και ο σοσιαλισμός.

Ο εθνικισμός εκδηλώνεται μέσα από κινήματα κατά των μεταναστών, με εθνοκεντρική ρητορική και εξαγωγή πόρων στο εσωτερικό.

Ο φιλελευθερισμός έχει αποδυναμωθεί σημαντικά λόγω αυξανόμενης ανισότητας και στασιμότητας των εισοδημάτων της μεσαίας τάξης. Σήμερα, σύμφωνα με τον Πικετί, «δεν μπορείς πια να επανεκλεγείς με ένα απλό φιλοεπιχειρηματικό πρόγραμμα».

Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός, η «Αριστερά», πέτυχε πολλά: δημιούργησε κράτη πρόνοιας, αύξησε την ευημερία και τη σχετική ισότητα· εκατό χρόνια πριν δεν μπορούσε καν να φανταστεί κάποιος τέτοια επιτεύγματα. Ωστόσο, λέει ο Πικετί στους Financial Times, «έχει σταματήσει να σκέφτεται το μέλλον». Εχει γίνει σε ορισμένες περιπτώσεις μια δύναμη συντήρησης, αντί για μια πολιτική δύναμη ανανέωσης.

Κατά συνέπεια, ο Πικετί υποστηρίζει ότι η Αριστερά χρειάζεται να ξανασκεφτεί και να διαμορφώσει ένα νέο πρόγραμμα, που θα συνοδεύεται από μια πολύ ισχυρή συμπίεση της ανισότητας στην κατανομή πλούτου και εξουσίας. Ο ίδιος θέτει το ερώτημα επειδή, ενώ η ανισότητα αυξάνεται και προκαλεί δυσαρέσκεια, αυτή η δυσαρέσκεια κατευθύνει τον κόσμο προς εθνικιστικά κόμματα και τον απομακρύνει από τα κόμματα που παραδοσιακά προωθούσαν την πιο ίση κατανομή πλούτου και το κράτος πρόνοιας.

Το νέο στοίχημα της Αριστεράς

Η απάντηση που προτείνει χωρίζεται σε δύο σκέλη: «Η επιτυχία της Αριστεράς την έχει καταστήσει θύμα της ίδιας της επιτυχίας της», λέει στους FT. Το κράτος πρόνοιας έχει γίνει πραγματικότητα. Κανείς δεν ζητά να γυρίσουμε στις συνθήκες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου τα φορολογικά έσοδα και οι δημόσιες δαπάνες ήταν κάτω του 10% του ΑΕΠ. Το ερώτημα σήμερα είναι, όχι αν η Αριστερά κατάφερε να επιβάλει ένα κράτος πρόνοιας, αλλά αν θα το διατηρήσει και θα το εξελίξει. 

Ο Πικετί θεωρεί ότι πρέπει να συνεχίσουμε την αύξηση των δημόσιων πόρων για υγεία, εκπαίδευση, ενέργεια και μεταφορές, διότι αν αφήσουμε την ιδιωτική πρωτοβουλία να αναλάβει, αυτό δεν θα είναι ούτε πιο αποδοτικό ούτε πιο δίκαιο. Φέρνει ως παράδειγμα τις ΗΠΑ, όπου το 20% του ΑΕΠ δαπανάται στην Υγεία, σε σύγκριση με περίπου 10% στην Ευρώπη, όμως τα αποτελέσματα της δημόσιας Υγείας στην Ευρώπη είναι γενικώς καλύτερα. Ισως υπάρχει, λοιπόν, ζήτημα αποδοτικότητας, λέει. 

Επιπλέον, η εκπαιδευτική διεύρυνση που προώθησε η Αριστερά δημιούργησε μια νέα κατηγορία ανθρώπων με υψηλή μόρφωση, οι οποίοι ψήφιζαν την Αριστερά και αισθάνονταν ευγνωμοσύνη προς εκείνη για ό,τι πέτυχε. Ομως για ανθρώπους από μικρότερες πόλεις ή αγροτικές περιοχές, με περιορισμένο εισόδημα, η πρόσβαση στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση ήταν πολύ δυσκολότερη. Ετσι, η Αριστερά σταδιακά αποσυνδέθηκε από αυτό το κομμάτι της κοινωνίας. Αυτό, συνεχίζει, δημιούργησε νέες διαστάσεις: όχι απλώς την οικονομική (εισοδήματος), αλλά και την εκπαιδευτική και την τοπική (περιφέρειες/πόλεις). 

Σήμερα παρατηρείται το φαινόμενο η εκπαιδευτική και η εισοδηματική διάσταση να μην πηγαίνουν πάντα μαζί: για ένα δεδομένο εισόδημα, όσο ανεβαίνεις μορφωτικά, τόσο πιο «αριστερά» ψηφίζεις· ενώ για ένα δεδομένο μορφωτικό επίπεδο, όσο αυξάνει το εισόδημα, τόσο πιο «δεξιά» ψηφίζεις. 

Το δεύτερο μετασχηματιστικό στοιχείο που εντοπίζει ο Πικετί είναι το περιφερειακό χάσμα, η ανισότητα μεταξύ περιοχών, που έχει επιστρέψει σε επίπεδα που είχαμε να δούμε από τις αρχές του 20ού αιώνα. Αντιθέτως, όπως αναφέρει στους FT, πιστεύει πως το γενεαλογικό χάσμα, η διαφορά μεταξύ ηλικιακών ομάδων, τελικά δεν είναι τόσο σημαντικό: η κοινωνική τάξη εντός κάθε ηλικιακού γκρουπ τού φαίνεται πιο σημαντική. Σε κάθε ηλικιακή ομάδα, το 50% των φτωχότερων κατέχει περίπου το 5% του συνολικού πλούτου και το 10% των πλουσιότερων κατέχει το 50%-60%, εξηγεί. Αρα, αν εστιάσεις μόνο στο χάσμα μεταξύ των γενεών, χάνεις το μεγαλύτερο μέρος της ανισότητας, που βρίσκεται εντός των ηλικιακών ομάδων. (...)

(...) Το βιβλίο του «Μια Σύντομη Ιστορία της Ισότητας» είναι, σύμφωνα με τον ίδιο τον Πικετί, ένα αισιόδοξο σύγγραμμα, που συνιστάται σε όσους νιώθουν απαρηγόρητοι για την πολιτική κατάσταση. Επικεντρώνεται στο γεγονός ότι η Ιστορία δείχνει μια μακροχρόνια κίνηση προς την ισότητα· όχι μόνo νομισματική, αλλά και ισότητα συμμετοχής, κύρους και αξιοπρέπειας. Αυτό το κίνημα υπάρχει εδώ και πάνω από 200 χρόνια και δεν ήταν ποτέ γραμμικό, όμως ο ίδιος πιστεύει ότι θα συνεχιστεί. 

Πηγή: Protagon.gr (απόσπασμα δημοσιεύματος)
Ολόκληρο στο:
Τομά Πικετί: Η Αριστερά έπεσε θύμα της επιτυχίας της | Protagon.gr