Οι Σειρήνες της ψηφιακής εποχής

Chris Hayes / The Sirens’ Call

Περίληψη: Ολοι αντιμετωπίζουμε καθημερινά πολλούς περισπασμούς της προσοχής μας από τον βομβαρδισμό πληροφοριών. Βλέπουμε ανθρώπους κολλημένους στα κινητά τους, στον δρόμο, στα εστιατόρια, στα πάρκα και στο σπίτι. Στην ψηφιακή εποχή μας, η πληροφορία είναι άπειρη, αλλά η προσοχή μας είναι πεπερασμένη και έχει γίνει ένα εμπόρευμα για την κατάκτηση του οποίου αναπτύσσεται ένας αδυσώπητος ανταγωνισμός, που συνοδεύεται από τη δική μας αποξένωση. Η προσοχή μας αποτελεί αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης από τεχνολογικούς κολοσσούς, που διαθέτουν πλήθος δεδομένων, «το νέο πετρέλαιο», για να τη μετατρέψουν σε χρήμα.

Ο Κρις Χέις (Chris Hayes), παρουσιαστής στο αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο MSNBC και παλαιότερα αρθρογράφος του περιοδικού The Nation, γνωρίζει από πρώτο χέρι τι συνεπάγεται ο ανταγωνισμός για την προσέλκυση και διατήρηση της προσοχής. Αντλώντας από τη δική του εμπειρία, στο νέο βιβλίο του περιγράφει πώς λειτουργεί ο «καπιταλισμός της προσοχής» και προβληματίζεται για το πώς θα επανακτήσουμε τον έλεγχο της καθημερινότητας, της πολιτικής και τελικά του ίδιου του μέλλοντός μας.

Οι Σειρήνες παραμονεύουν για να αποσπάσουν την προσοχή μας, να μας παγιδεύσουν με το σαγηνευτικό τραγούδι τους, να μας εκτρέψουν από τον προορισμό μας, όπως το διαπίστωσε και ο Οδυσσέας. Οι προειδοποιήσεις αφθονούν. Πέρυσι το βιβλίο του κοινωνικού ψυχολόγου Τζόναθαν Χάιντ «Η αγχωμένη γενιά» έγινε μπεστ σέλερ στην Αμερική με κεντρικό μήνυμα ότι τα έξυπνα κινητά έχουν οδηγήσει μια γενιά παιδιών και εφήβων στην επικίνδυνη ατραπό του άγχους και αυτοτραυματισμού, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται οι φωνές που ζητούν να απαγορευθούν στα σχολεία.

Η δημόσια σφαίρα χαρακτηρίζεται σήμερα από έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων στο κυνήγι της προσοχής, είτε αφορά την πολιτική, το εμπόριο, τη διαφήμιση, τα μέσα ενημέρωσης και τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης... 

Ενώ παλαιότερα η προσοχή ήταν το μέσον και η πειθώ ο σκοπός, σήμερα η προσοχή έχει γίνει αυτοσκοπός. Είναι ευκολότερο να φωνάζεις και δυσκολότερο να ακούγεσαι, ευκολότερο να αρπάξεις την προσοχή παρά να τη διατηρήσεις. Χαρακτηριστική για τον συγγραφέα είναι η περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ, που επιδιώκει τη μεγιστοποίηση της προσοχής στο πρόσωπό του, χωρίς να νοιάζεται αν αυτή είναι αρνητική, όταν προσβάλλει, ψεύδεται ή προωθεί θεωρίες συνωμοσίας, αρκεί να βρίσκεται στο επίκεντρο της δημοσιότητας. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, από την πλευρά του, γνωρίζει τη δύναμη της θετικής προσοχής στην κινητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης, για να εξασφαλίσει τη στρατιωτική και οικονομική βοήθεια προς την Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή.

Καθώς τα ζητήματα στα οποία εστιάζεται η προσοχή μας έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα της δημοκρατίας και κοινωνικής κουλτούρας, ο Χέις θεωρεί αναπόφευκτο ότι θα ακολουθήσει μια εξέγερση, που θα λάβει πολλές μορφές. Μας καλεί να επινοήσουμε θεσμούς και τεχνολογίες, που θα μας προσφέρουν εναλλακτικά μοντέλα διαφορετικά από αυτά που έχουν προκαλέσει την αποξένωσή μας. Κρίνει απαραίτητες την υιοθέτηση ενός νέου ρυθμιστικού πλαισίου, ώστε να μη λειτουργεί ανεξέλεγκτα η «οικονομία της προσοχής» και την οργάνωση ενός κινήματος αντίστασης... Οι περιορισμοί στη μετατροπή της προσοχής σε κέρδος είναι θεμιτοί όταν διακυβεύεται το δημόσιο συμφέρον...  

Με την επέλαση της τεχνολογίας, η θεώρηση του Χέις μπορεί να ακούγεται ουτοπική. Ο συγγραφέας, όμως, αισιοδοξεί ότι υπάρχουν τρόποι να ρυθμίσουμε το εμπόριο της προσοχής, να επιλέξουμε εμείς πού θέλουμε να επικεντρωθούμε στη ζωή μας και να μην υποκύψουμε στις διάφορες Σειρήνες που μας πολιορκούν διαρκώς.

The Sirens’ Call

εκδ. Penguin Press, 2025, σελ. 336

Αχιλλέας Παπαρσένος
Πηγή: Οι Σειρήνες της ψηφιακής εποχής | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ