Στα Μεστά και τα μαστιχοχώρια της Χίου

Μεστά: Το πιο καλοδιατηρημένο από τα μεσαιωνικά μαστιχοχώρια της Χίου. Βρεθήκαμε εκεί ένα πρωινό στις αρχές του Σεπτέμβρη. Μας εντυπωσίασε η μορφή και η αρχιτεκτονική του χωριού, που πρέπει να είναι κάτι το μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο. 

Τα πέτρινα σπίτια του, κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο χωρίς κενά, σχηματίζουν κάτι σαν κάστρο, αφήνοντας μόνο δύο πύλες-εισόδους για το εσωτερικό του χωριού. Τα στενά δρομάκια του είναι καλυμμένα κατά μεγάλο μέρος με καμάρες, πάνω στις οποίες είναι κτισμένες κατοικίες. Ολόκληρο το χωριό έχει σχεδιαστεί και κτιστεί σαν ένας καστρο-λαβύρινθος, με στόχο την προστασία του από τις επιδρομές των πειρατών.

Περπατήσαμε σε πολλά από τα στενά δρομάκια του, τα καλυμμένα με καμάρες, και φυσικά τράβηξα αρκετές φωτογραφίες. 

Πολλά από τα παραδοσιακά κτίρια έχουν πλέον ανακαινισθεί και ενοικιάζουν δωμάτια στο πλήθος των επισκεπτών, ντόπιων και ξένων, που κατακλύζουν τα Μεστά. 

Τα σημαντικότερα κτίρια βρίσκονται στο κέντρο του χωριού. Εκεί είναι ο Ιερός Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, καθώς και η πλατεία του χωριού, ένα καλό στέκι για μια ανάσα και ένα καφέ.

 η πλατεία του χωριού

Την ανάπτυξη που γνώρισαν τα Μεστά, όπως και πολλά ακόμη χωριά στην περιοχή, την οφείλουν κυρίως στην καλλιέργεια και παραγωγή της περίφημης μαστίχας Χίου. Χάρις στην μαστίχα, οι κατά καιρούς κατακτητές του νησιού, κυρίως Γενουάτες και Τούρκοι, είχαν παραχωρήσει στους κατοίκους των μαστιχοχωριών σημαντικά προνόμια.

Οι Γενουάτες κατείχαν τη Χίο για δυο και πλέον αιώνες, από το 1346 μέχρι το 1566. Τότε η ιδιοκτησία των σχίνων (των δέντρων που παράγουν την μαστίχα) ανήκε στη "Μαόνα", στην εταιρεία που δημιούργησαν οι Γενουάτες για τον οικονομικό και πολιτικό έλεγχο της Χίου. Έτσι οι κάτοικοι των Μεστών, όπως και των άλλων μαστιχοχωριών, ήταν απλοί εργάτες της "Μάονα". Ιδιαίτερα αυστηρός ήταν ο έλεγχος στη διακίνηση της μαστίχας, ενώ σε περιπτώσεις κλοπής οι ποινές ήταν εξοντωτικές. 

Την εποχή εκείνη, οι πειρατικές επιδρομές με ορμητήρια τη Σμύρνη και την Έφεσο είχαν πολλαπλασιαστεί. Οι ντόπιοι προκειμένου να σωθούν και οι Γενουάτες προκειμένου να διατηρήσουν τον έλεγχο του νησιού, συνεργάζονται στην οχύρωση του. Έτσι κατασκευάζονται τα χωριά-κάστρα της Χίου με πιο ζωντανό δείγμα τα Μεστά.

Το 1566 η Χίος καταλαμβάνεται από τους Τούρκους. Οι νέοι κατακτητές παρεχώρησαν πολλά προνόμοια στη Χίο και ιδιαίτερα στα μαστιχοχώρια, ακριβώς λόγω της παραγωγής της μαστίχας. Τα Μεστά μαζί με τα άλλα χωριά της περιοχής αφιερώνονται στη μητέρα του σουλτάνου. Γενικότερα κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής τα μαστιχοχώρια, που αποτελούσαν ξεχωριστή διοικητική περιφέρεια, αφιερώνονταν σε κάποιο μέλος της αυλής του Σουλτάνου. 

μαστιχόδεντρα

Ακόμη και κατά τη μεγάλη σφαγή της Χίου από τους Τούρκους, το 1822, εκείνο που έσωσε πολλούς από τους κατοίκους των Μεστών, όπως και των άλλων μαστιχοχωριών, και απέφυγαν τα σκλαβοπάζαρα της Ασίας, ήταν η γνώση της καλλιέργειας των μαστιχοδέντρων και της παραγωγής της μαστίχας. Όταν οι Τούρκοι συνειδητοποίησαν ότι χωρίς τους ντόπιους θα έχαναν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους από τη Χίο, παραχώρησαν αμνηστία στους καλλιεργητές της μαστίχας. Το 1912 η Χίος ελευθερώνεται και από τότε ακολουθεί τη μοίρα της υπόλοιπης Ελλάδας. 

Το παλαιότερο μνημείο των Μεστών (στην ουσία ολόκληρο το χωριό είναι ένα μνημείο) είναι η εκκλησία του Παλαιού Ταξιάρχη. 

Η εκκλησία είναι μια μονόκλιτη Βασιλική, κτισμένη κατά τη Βυζαντινή περίοδο. Το 1794 επεκτάθηκε και έγινε δίκλιτη. Υπάρχουν ίχνη από παλαιές τοιχογραφίες, αν και οι περισσότερες έχουν καλυφθεί από επιχρίσματα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του 1833, εξαίρετο δείγμα της τοπικής τεχνοτροπίας. 

Στο Πυργί και τους Ολύμπους

Πυργί: Το χωριό είναι κτισμένο σαν κάστρο, με στενούς δρόμους, σπίτια κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, ενώ στο κέντρο του χωριού υπάρχει ένας μεγάλος ερειπωμένος πύργος. Απροσδόκητη είναι η μορφή της διακόσμησης που έχουν τα περισσότερα κτίρια, τα "ξυστά": Το εξωτερικό στρώμα του επιχρίσματος χρωματίζεται λευκό και στη συνέχεια ξύνονται από αυτό διάφορα γεωμετρικά σχήματα (τρίγωνα, ρόμβοι, κύκλοι, κ.λπ.). 

στο Πυργί 

Ολύμποι: Μεταξύ των Μεστών και του Πυργίου βρίσκονται οι Ολύμποι, ένα χωριό με την ίδια αρχιτεκτονική όπως τα Μεστά σε μικρότερη έκταση. 

Στο Μουσείο Μαστίχας Χίου

Στα Μαστιχοχώρια, κοντά στο Πυργί, πάνω σ' ένα λόφο, βρίσκεται το Μουσείο Μαστίχας Χίου.

Το Μουσείο Μαστίχας Χίου σκοπεύει να αναδείξει την παραγωγική ιστορία της καλλιέργειας και την επεξεργασίας της μαστίχας, την οποία εντάσσει στο πολιτιστικό τοπίο της Χίου. Μέσα από το πρίσμα της εγγραφής από την UNESCO της παραδοσιακής μαστιχοκαλλιέργειας στον Αντιπροσωπευτικό κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, το 2014, έμφαση δίνεται στη διαχρονία και την αειφορία του χιώτικου αυτού προϊόντος. 

Η μόνιμη έκθεση πραγματεύεται τη μαστίχα Χίου ως μοναδικό φυσικό προϊόν. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μεσαιωνικά χωριά στη Νότια Χίο είναι το μοναδικό σημείο της Μεσογείου όπου καλλιεργείται ο σχίνος της ποικιλίας Pistacia lentiscus var. Chia, από τον οποίο παράγεται η μαστίχα. 

Στην εισαγωγή, μαθαίνουμε για το σχίνο και τη μαστίχα, την ρητίνη που το 2015 αναγνωρίστηκε ως φυσικό φάρμακο.
Στην πρώτη ενότητα ανακαλύπτουμε την παραδοσιακή τεχνογνωσία της μαστιχοκαλλιέργειας.
Στην δεύτερη ενότητα παρατηρούμε πώς η διαχείριση της μαστίχας ιστορικά διαμόρφωσε το αγροτικό και οικισμένο τοπίο της νότιας Χίου και των Μαστιχοχωρίων.
Στην τρίτη ενότητα ενημερωνόμαστε για τη συνεταιριστική εκμετάλλευση και μεταποίηση της μαστίχας στους νεότερους χρόνους, που σηματοδοτεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της παραγωγικής ιστορίας της Χίου. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις χρήσεις με τις οποίες η μαστίχα σήμερα ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο.
Η μουσειακή εμπειρία ολοκληρώνεται στην υπαίθρια έκθεση, στην οποία το κοινό έρχεται σε επαφή με το φυτό και το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ευδοκιμεί. 

Θα ήταν σοβαρή παράλειψη για κάποιον, που θα βρεθεί στην περιοχή της νότιας Χίου, να μην επισκευθεί εκτός από τα Μεστά και το Μουσείο Μαστίχας Χίου. Εξάλλου εκεί μπορεί να πάρει και τον καφέ ή το αναψυκτικό του, καθώς και πολλά χιώτικα προϊόνται που έχουν σαν βάση τη μαστίχα. 

afirimeno.com

Πηγές: Με ιστορικά στοιχεία από το chiosnet.gr/mesta και στοιχεία για το Μουσείο Μαστίχας από το piop.gr

Φωτογραφίες: Takis Ant