Φωτογραφία αριστερά: Καταφύγιο στο Πέραμα. Η ευρύτερη περιοχή του Πειραιά βομβαρδίστηκε από εχθρούς και συμμάχους στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Μια πόλη κάτω από την πόλη. Οχι οι διάσημες κατακόμβες της Ρώμης ή του Παρισιού, όχι η υπόγεια πόλη του Εδιμβούργου, του Μόντρεαλ ή της Σαγκάης, ούτε τα τούνελ κάτω από το Πόρτλαντ του Ορεγκον, αλλά ένα δίκτυο χιλιάδων υπόγειων χώρων που κρύβεται διάσπαρτο κάτω από την Αθήνα, συχνά σε κοινή θέα. Οι διαβάτες περνούν βιαστικά από πάνω τους, χωρίς να υποψιάζονται πως το μεταλλικό καπάκι ενός φρεατίου που μόλις πάτησαν αποτελεί μια από τις πύλες ενός αχανούς ιστού, που εδώ και δεκαετίες μένει σφραγισμένος μέσα στη σιωπή και τη λήθη. Ο λόγος γίνεται για τα αντιαεροπορικά καταφύγια που θεμελίωσε το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά κατά την περίοδο 1936-1940, τα οποία καταγράφει μεθοδικά εδώ και πάνω από μια δεκαετία ο συγγραφέας – ερευνητής Κωνσταντίνος Κυρίμης.
Κάποια αποσπάσματα από την συνέντευξη του Κωνσταντίνου Κυρίμη στην "Καθημερινή":
– Σε πόσα καταφύγια έχετε μπει και πόσα υπάρχουν συνολικά στην Αθήνα;
– Εχω επισκεφθεί μέχρι στιγμής τουλάχιστον 150 καταφύγια. Στα αρχεία του Στρατού υπάρχει μια επίσημη αναφορά ότι το καθεστώς Μεταξά κατασκεύασε στην Αθήνα περί τα 400 δημόσια καταφύγια, ενώ επέβαλε διά νόμου την κατασκευή καταφυγίου σε κάθε νεοανεγειρόμενη οικοδομή, με το σύνολο αυτών να εντοπίζεται στο ιλιγγιώδες νούμερο των 5.500. Αυτά λοιπόν τα συνολικά περίπου 6.000 καταφύγια ήταν αμιγώς στρατιωτικού τύπου, με αυστηρές προδιαγραφές. Υπάρχουν όμως και αυτά που ονομάζονται «καταφύγια εξ διασκευής», δηλαδή υφιστάμενοι υπόγειοι χώροι (στοές, υπόγεια κτιρίων, σπηλαιώματα κ.ά.) που ενισχύονταν δομικά και μετατρέπονταν σε καταφύγια. Βρίσκουμε λοιπόν στα αρχεία την εντυπωσιακή πληροφορία πως ο πόλεμος ξεκίνησε με την Αθήνα να διαθέτει συνολικά 12.000 καταφύγια.
Κάποια αποσπάσματα από την συνέντευξη του Κωνσταντίνου Κυρίμη στην "Καθημερινή":
– Σε πόσα καταφύγια έχετε μπει και πόσα υπάρχουν συνολικά στην Αθήνα;
– Εχω επισκεφθεί μέχρι στιγμής τουλάχιστον 150 καταφύγια. Στα αρχεία του Στρατού υπάρχει μια επίσημη αναφορά ότι το καθεστώς Μεταξά κατασκεύασε στην Αθήνα περί τα 400 δημόσια καταφύγια, ενώ επέβαλε διά νόμου την κατασκευή καταφυγίου σε κάθε νεοανεγειρόμενη οικοδομή, με το σύνολο αυτών να εντοπίζεται στο ιλιγγιώδες νούμερο των 5.500. Αυτά λοιπόν τα συνολικά περίπου 6.000 καταφύγια ήταν αμιγώς στρατιωτικού τύπου, με αυστηρές προδιαγραφές. Υπάρχουν όμως και αυτά που ονομάζονται «καταφύγια εξ διασκευής», δηλαδή υφιστάμενοι υπόγειοι χώροι (στοές, υπόγεια κτιρίων, σπηλαιώματα κ.ά.) που ενισχύονταν δομικά και μετατρέπονταν σε καταφύγια. Βρίσκουμε λοιπόν στα αρχεία την εντυπωσιακή πληροφορία πως ο πόλεμος ξεκίνησε με την Αθήνα να διαθέτει συνολικά 12.000 καταφύγια.
Θάλαμος με δεξαμενή νερού, ηλεκτρικό ρεύμα και σήμανση σε ένα από τα καταφύγια που βρίσκονται κάτω από τους αθηναϊκούς δρόμους.
– Μπορείτε να μας δώσετε μερικά ενδιαφέροντα παραδείγματα από τέτοια καταφύγια στο κέντρο της πόλης;
– Μπορώ να αναφέρω δύο σε πολύ κεντρικό σημείο, τα οποία βρίσκονται λίγα μέτρα από την πλατεία Συντάγματος. Το ένα είναι συνολικού εμβαδού 400 τ.μ. και βρίσκεται στην οδό Καραγεώργη Σερβίας και το άλλο εμβαδού 200 τ.μ. και κρύβεται κάτω από την οδό Βουλής. Χωροταξικά πολύ εντυπωσιακό είναι και το καταφύγιο του Λυκαβηττού, επειδή δεν χτίστηκε για τον άμαχο πληθυσμό, αλλά ως κέντρο επιχειρήσεων της αεράμυνας. Αξίζει να αναφέρουμε και το καταφύγιο στον λόφο του Αρδηττού, που έχει ονομαστική χωρητικότητα πάνω από 1.300 άτομα.
– Πρόκειται, λοιπόν, για ένα ολόκληρο δίκτυο από υπόγειους χώρους που δεν βρίσκονται σε δημόσια θέα.
– Πράγματι, και είναι πολύ γοητευτικό το γεγονός πως ενώ βρίσκονται σε τόσο κεντρικά σημεία καταφέρνουν να κρατούν κρυφό το εσωτερικό τους αποτύπωμα. Ομως, την εποχή που φτιάχτηκαν κάθε άλλο παρά κρυφά ήταν. Μάλιστα, ήταν υποχρεωτικό να φέρουν ειδική σήμανση ώστε να ξέρουν όλοι οι πολίτες πού βρίσκονται. Οπως είχε γράψει ένας χρονογράφος το 1941, όλοι οι Αθηναίοι γνώριζαν πού ήταν το πλησιέστερο καταφύγιο στη δουλειά ή στο σπίτι τους. Ηταν κάτι σαν ένα «κοινό μυστικό» της εποχής.
Στοά σε καταφύγιο του Πολεμικού Ναυτικού
– Ηταν επιτυχημένες τελικά αυτές οι δομές; Kαι εντέλει χρησιμοποιήθηκαν;
– Ο Μεταξάς είχε καταλάβει πως το αεροπλάνο ήταν ο μεγάλος κίνδυνος των αστών της εποχής και στο πλαίσιο της πολιτικής προστασίας που εφάρμοσε, μπορούμε να πούμε πως αποτέλεσαν ένα εξαιρετικά πετυχημένο έργο. Η Αθήνα τελικά δεν βομβαρδίστηκε, αλλά ας μην ξεχνάμε και τα καταφύγια του Πειραιά (λιγότερα από της Αθήνας και κυρίως κάτω από βιομηχανικές δομές) τα οποία μια χαρά «τα βγάλανε τα λεφτά τους», εφόσον η περιοχή βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς, τους Ιταλούς, και, χειρότερα από όλους, από τους συμμάχους. Θα έλεγα κιόλας πως αποτελεί ιστορικό παράδοξο πως μας προστάτευσαν πιο πολύ από τους συμμάχους μας, παρά από τους ίδιους μας τους εχθρούς. Υπάρχουν όμως και αναφορές πως χρησιμοποιήθηκαν για προστασία του άμαχου πληθυσμού και κατά τα Δεκεμβριανά. Σε ένα βάθος πενταετίας, λοιπόν, μας προστάτευσαν και από τους εχθρούς μας, και από τους συμμάχους μας, αλλά και από τους ίδιους μας τους εαυτούς.
Οι αυτοεκδόσεις του Κωνσταντίνου Κυρίμη σχετικά με τα αντιαεροπορικά καταφύγια της Αττικής είναι διαθέσιμες κατόπιν επικοινωνίας μαζί του στο email: kkirimis@otenet.gr.
Πηγή: kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου